III Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, wrzesień 2001

Wieś Wysoka położona jest, jak sama nazwa wskazuje, wysoko: 580 metrów n.p.m., ok. cztery kilometry na południe od Jordanowa, a otaczają ją wzgórza Beskidu Żywieckiego. Źródła pisane wspominają o niej w 1581 r., lecz wieś zapewne powstała wcześniej: przed 1581 r. należała do kasztelana krakowskiego Spytka Jordana z Zakliczyna nad Dunajcem, i w tymże roku przeszła na własność jego zięcia, wojewody kaliskiego, Kaspra Zebrzydowskiego. Przed rozbiorami dziedzicem Wysokiej był Józef Sierakowski, następnie Stadniccy i od 1793 r. – Larischowie. W XIX w. należała do Wężyków, a w 1. poł. XX w. do Żeleńskich, od których majątek po II wojnie światowej przejął Skarb Państwa. Dwór zbudowany w XVII w. był zamieszkiwany aż do 1848 r., kiedy to, opuszczony, pełnił rolę spichlerza. Wyremontowany w latach 1910- -1912, odzyskał funkcję rezydencji mieszkalnej. Jesienią 1939 r. budynek spłonął. W 1942 r. dokonano jego odbudowy i umieszczono w nim szkołę podstawową; później był użytkowany jako obiekt wypoczynkowy. W 1988 r. opuszczony i zrujnowany budynek kupili Anna i Antoni Pilchowie z Krakowa. Przeprowadzili gruntowną restaurację obiektu, przywracając dawne podziały wnętrz oraz przystosowując go do potrzeb mieszkalnych. Dwór wzniesiono z kamienia łamanego i cegły, na planie prostokąta. Naroża budynku wzmocnione są szkarpami, a ściany otynkowane. Piętrowy, podpiwniczony dwór nakrywa wysoki, czterospadowy dach ceramiczny, z czterema wystawkami w połaciach. Wokół dworu czytelne są ślady tarasowego ogrodu geometrycznego obramionego drzewami oraz późniejszego założenia o charakterze swobodnego parku krajobrazowego. Na parterze układ wnętrz dworu jest jednotraktowy, natomiast na wyższych kondygnacjach wprowadzono wtórne podziały. Głębokie, podzielone filarami piwnice nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami. Na parterze obszerna sień wiedzie do salonu (po lewej stronie) i do kuchni (po prawej). Sień i salon nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, a kuchnię drewniany strop. Z sieni na piętro prowadzą szerokie, drewniane schody. Pomieszczenia piętra nakryte są, podobnie jak kuchnia, stropami drewnianymi. Otwory wejściowe na parterze zdobią proste, kamienne obramienia wczesnobarokowe. Przy dworze działa Fundacja „Lutnia Staropolska”, prowadząca studia nad kulturą i muzyką dawną, oraz Bractwo Lutni z Dworu na Wysokiej – zespół wykonujący wokalną i wokalno- -instrumentalną muzykę renesansową.

---

The Manor House in Wysoka

The name of the village (“Wysoka” means “high”) describes its situation – 580 metres above sea level. The village is located four kilometres south of Jordanów and is surrounded by the hills of the Beskid Żywiecki. The first written references to Wysoka date back to 1581 but the village was presumably founded earlier. It belonged to Spytek Jordan of Zakliczyn, the castellan of Kraków, and in the same year was inherited by his son-in-law – Kasper Zebrzydowski, the Voivode of Kalisz. Before the partition of Poland, Józef Sierakowski was the Lord of Wysoka, followed by the Stadnicki family and – from 1793 – the Larisch family. In the 19th century the village belonged to the Wężyk family and in the first half of the 20th century it was a part of the Zeleńskis’ family estate, which was nationalised after 1945. The 17th-century manor house was inhabited until 1848 and from that date onwards it was used as a granary. After being renovated in 1910-1912, it came back into residential use. In 1939 the building was destroyed by a fire but it was reconstructed in 1942 being converted into a primary school; later on it was again converted into a holiday centre. The desolate and ruined manor house was sold to Anna and Antoni Pilch in 1988. They carried out an extensive renovation of the house, restored the original layout of the rooms and adapted it for residential purposes. The original rectangular building was made of stone blocks and brick. The quoins were reinforced with buttresses and the entire structure was covered with plaster. The two-storey house with basements is covered with a tall, hipped, ceramic tile roof with four gables. Traces of a geometrical terraced garden surrounded by trees, and of a later landscape park, are still discernible around the house. The layout of the rooms on the ground floor provides for a single circulation route while the upper floors were later divided into two separate circulation routes. The shallow cellars divided by pillars are covered with groin vaults. The huge hall on the ground floor opens to the living room (on the right) and the kitchen (on the left). The hall and the living room lie under groin vaults, while the kitchen has a wooden ceiling. The wide wooden staircase ascends from the hall to the first floor whose rooms also have wooden ceilings. The entrances to the ground-floor rooms are framed with early- Baroque, stone decorations. The manor house is the headquarters of the Lutnia Staropolska Foundation, which endeavours to study ancient Polish culture and music, and of the ensemble called Bractwo Lutni z Dworu na Wysokiej (Wysoka Manor Fraternity of the Lute) who perform vocal and instrumental pieces of Renaissance music.